Zdolność upadłościowa określa, które podmioty mogą ogłosić upadłość w przypadku niewypłacalności, a które są wyłączone spod prawa upadłościowego. Sprawdź, kto może, a kto nie może ogłosić upadłości w Polsce.
Zdolność upadłościowa – co to jest i kto ją posiada?
Zdolność upadłościowa to prawna możliwość bycia podmiotem postępowania upadłościowego. Należy ją odróżnić od samych przesłanek ogłoszenia upadłości (takich jak niewypłacalność czy posiadanie majątku wystarczającego na pokrycie kosztów postępowania). Zdolność upadłościowa ma charakter materialnoprawny i jest warunkiem wstępnym, który musi być spełniony, aby w ogóle można było rozważać ogłoszenie upadłości danego podmiotu.
Polskie prawo opiera się na zasadzie, że zdolność upadłościową posiadają przede wszystkim przedsiębiorcy, z pewnymi wyjątkami, oraz – po zmianach wprowadzonych w ostatnich latach – również osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej (tzw. upadłość konsumencka).
Kto może ogłosić upadłość w Polsce? Lista podmiotów
Zgodnie z art. 5 i następnymi ustawy Prawo upadłościowe, zdolność upadłościową posiadają następujące podmioty:
a) Przedsiębiorcy
Główną grupą podmiotów posiadających zdolność upadłościową są przedsiębiorcy w rozumieniu Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 43¹ Kodeksu cywilnego, przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.
Do tej kategorii zaliczają się zatem:
- Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (w tym jednoosobowa działalność gospodarcza)
- Spółki handlowe (spółki jawne, partnerskie, komandytowe, komandytowo-akcyjne, z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjne, proste spółki akcyjne)
- Spółki cywilne (choć w tym przypadku upadłość dotyczy wspólników, a nie samej spółki)
- Przedsiębiorstwa państwowe
- Spółdzielnie
- Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych
- Inne podmioty prowadzące działalność gospodarczą
Warto podkreślić, że status przedsiębiorcy, a w konsekwencji zdolność upadłościowa, nie jest determinowany poprzez dokonanie wpisu we właściwym rejestrze. Wpis ma jedynie charakter deklaratoryjny, a decydującym czynnikiem jest faktyczne prowadzenie działalności gospodarczej.
b) Spółki z o.o. i spółki akcyjne nieprowadzące działalności gospodarczej
Ustawa Prawo upadłościowe przyznaje zdolność upadłościową również spółkom z ograniczoną odpowiedzialnością, prostym spółkom akcyjnym i spółkom akcyjnym, które nie prowadzą działalności gospodarczej. Jest to wyjątek od ogólnej zasady, że zdolność upadłościową posiadają przedsiębiorcy.
Takie rozwiązanie ma na celu ochronę wierzycieli, którzy mogą dokonywać czynności prawnych odpłatnych z tego rodzaju podmiotami, mimo że nie prowadzą one działalności gospodarczej.
c) Wspólnicy osobowych spółek handlowych
Zdolność upadłościową posiadają również wspólnicy osobowych spółek handlowych, ponoszący odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem. Dotyczy to:
- Wszystkich wspólników spółki jawnej
- Komplementariuszy w spółce komandytowej i komandytowo-akcyjnej
Warto zwrócić uwagę, że wspólnicy ci posiadają zdolność upadłościową niezależnie od tego, czy są przedsiębiorcami prowadzącymi samodzielną działalność gospodarczą.
d) Wspólnicy spółki partnerskiej
Podobnie jak w przypadku innych spółek osobowych, zdolność upadłościową posiadają partnerzy w spółce partnerskiej. Należy jednak pamiętać, że partnerzy w spółce partnerskiej nie odpowiadają za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.
e) Osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej
Od 2009 roku, z istotnymi zmianami wprowadzonymi w latach 2015 i 2020, zdolność upadłościową posiadają również osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej, czyli tzw. konsumenci. Jest to odstępstwo od tradycyjnego podejścia, które ograniczało możliwość ogłoszenia upadłości do przedsiębiorców.
Upadłość konsumencka umożliwia oddłużenie osobom fizycznym, które znalazły się w trudnej sytuacji finansowej z przyczyn od nich niezależnych lub których niewypłacalność powstała wskutek lekkomyślności czy niedbalstwa, ale nie wskutek umyślności lub rażącego niedbalstwa.
f) Byli przedsiębiorcy
Zdolność upadłościową posiadają również byli przedsiębiorcy, czyli osoby fizyczne, które zaprzestały prowadzenia działalności gospodarczej, jeżeli od dnia wykreślenia z właściwego rejestru nie upłynął rok. W przypadku śmierci przedsiębiorcy możliwe jest ogłoszenie upadłości takiej osoby, jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony w terminie roku od dnia śmierci.
Należy podkreślić, że w przypadku byłych przedsiębiorców, postępowanie upadłościowe prowadzone jest według przepisów o upadłości konsumenckiej.
Kto nie może ogłosić upadłości w Polsce? Sprawdź listę
Zgodnie z art. 6 ustawy Prawo upadłościowe, zdolności upadłościowej nie posiadają:
Czy każda firma w Polsce może upaść?
Nie, niektóre podmioty, jak Skarb Państwa czy jednostki samorządu terytorialnego, nie posiadają zdolności upadłościowej, nawet jeśli prowadzą działalność gospodarczą. Prawo polskie wyraźnie wskazuje kategorie podmiotów wyłączonych spod prawa upadłościowego.
a) Skarb Państwa
Skarb Państwa nie może ogłosić upadłości, niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie prowadzi działalność gospodarczą. Ta zasada dotyczy wszystkich państwowych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej (stationes fisci).
b) Jednostki samorządu terytorialnego
Jednostki samorządu terytorialnego, czyli gminy, powiaty i województwa, również nie posiadają zdolności upadłościowej. Dotyczy to także ich jednostek organizacyjnych (stationes municipii).
c) Publiczne samodzielne zakłady opieki zdrowotnej
Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej (SPZOZ) utworzone na podstawie ustawy o działalności leczniczej są wyłączone spod działania prawa upadłościowego. Warto jednak zaznaczyć, że te podmioty, choć nie mają zdolności upadłościowej, posiadają zdolność restrukturyzacyjną.
d) Instytucje i osoby prawne utworzone w drodze ustawy
Instytucje i osoby prawne utworzone w drodze ustawy nie posiadają zdolności upadłościowej, chyba że ustawa stanowi inaczej. Do tej kategorii zaliczają się między innymi:
- Narodowy Bank Polski
- Giełda Papierów Wartościowych
- Porty Lotnicze
- Fundacja „Zakład Narodowy imienia Ossolińskich”
- Agencje rządowe
Wyjątek stanowi Poczta Polska, która – mimo utworzenia na mocy ustawy – ma zdolność upadłościową na mocy wyraźnego przepisu ustawowego.
e) Osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo rolne
Osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo rolne nie posiadają zdolności upadłościowej, jeżeli nie prowadzą innej działalności gospodarczej lub zawodowej. Należy jednak podkreślić, że ustawodawca nie różnicuje tych przedsiębiorców ze względu na wielkość gospodarstwa ani rodzaj prowadzonej działalności rolnej.
Jeżeli osoba fizyczna prowadzi zarówno gospodarstwo rolne, jak i inną działalność gospodarczą, to wówczas posiada zdolność upadłościową. Ponadto, osoby prowadzące gospodarstwo rolne, które nie posiadają zdolności upadłościowej, mogą skorzystać z przepisów o upadłości konsumenckiej.
f) Uczelnie
Uczelnie, zarówno publiczne, jak i niepubliczne (prywatne), nie posiadają zdolności upadłościowej. W przypadku uczelni publicznych wyłączenie to ma oparcie nie tylko w art. 6 pkt 6 Prawa upadłościowego, ale także w art. 6 pkt 4, gdyż wszystkie wyższe uczelnie publiczne w Polsce utworzone zostały w drodze ustaw.
g) Fundusze inwestycyjne
Fundusze inwestycyjne nie posiadają zdolności upadłościowej ani restrukturyzacyjnej. Wynika to z faktu, że w ustawie o funduszach inwestycyjnych znajdują się autonomiczne regulacje dotyczące prowadzenia działalności przez fundusze inwestycyjne oraz zakończenia funkcjonowania takich funduszy, które są nie do pogodzenia z regulacjami Prawa upadłościowego.
Szczególne przypadki związane ze zdolnością upadłościową
Czy jednoosobowa działalność gospodarcza może ogłosić upadłość?
Tak, osoba fizyczna prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą (JDG) ma pełną zdolność upadłościową. W przypadku ogłoszenia upadłości JDG, postępowanie obejmuje zarówno majątek związany z działalnością gospodarczą, jak i majątek osobisty przedsiębiorcy, co stanowi istotną różnicę w porównaniu do spółek kapitałowych.
Upadłość przedsiębiorcy a upadłość konsumencka
Warto odróżnić upadłość przedsiębiorcy od upadłości konsumenckiej. Ta pierwsza dotyczy podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, a druga – osób fizycznych nieprowadzących takiej działalności. Różnice dotyczą nie tylko przesłanek ogłoszenia upadłości, ale także przebiegu postępowania i możliwości oddłużenia.
Spółki kapitałowe w organizacji
Spółki kapitałowe w stadium organizacji mają zdolność upadłościową o tyle, o ile są faktycznie przedsiębiorcami, czyli podejmują przed rejestracją czynności odpowiadające definicji prowadzenia działalności gospodarczej. Jeżeli natomiast tylko przygotowują się do jej prowadzenia, to nie mają zdolności upadłościowej.
Wielość wierzycieli jako przesłanka ogłoszenia upadłości
Warto zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 1 ust. 1 Prawa upadłościowego, postępowanie upadłościowe reguluje zasady wspólnego dochodzenia roszczeń wierzycieli od niewypłacalnych dłużników. Ta definicja przesądza o niemożności prowadzenia postępowania upadłościowego w stosunku do dłużnika mającego tylko jednego wierzyciela.
W takiej sytuacji właściwa i wyłącznie możliwa jest egzekucja singularna prowadzona w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
Wyjątek stanowi postępowanie upadłościowe prowadzone wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (upadłość konsumencka), które może się toczyć również przy jednym wierzycielu.
Co grozi podmiotom bez zdolności upadłościowej?
Brak zdolności upadłościowej skutkuje niemożnością ogłoszenia upadłości danego podmiotu, nawet jeśli jest on niewypłacalny i spełnia pozostałe przesłanki ogłoszenia upadłości.
Wniosek o ogłoszenie upadłości złożony w stosunku do podmiotu niemającego zdolności upadłościowej powinien zostać oddalony przez sąd. Wierzyciele takiego podmiotu mogą dochodzić swoich roszczeń wyłącznie w drodze egzekucji singularnej.
W przypadku niektórych podmiotów pozbawionych zdolności upadłościowej, takich jak samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej czy osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo rolne, istnieje możliwość skorzystania z postępowania restrukturyzacyjnego, które może stanowić alternatywę dla upadłości.
Zdolność upadłościowa a odpowiedzialność zarządu
Warto zwrócić uwagę, że w przypadku spółek posiadających zdolność upadłościową, członkowie zarządu mogą ponosić osobistą odpowiedzialność za zobowiązania spółki, jeśli we właściwym czasie nie złożyli wniosku o ogłoszenie upadłości.
Zgodnie z art. 21 Prawa upadłościowego, dłużnik jest zobowiązany, nie później niż w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Niezłożenie wniosku w tym terminie może skutkować odpowiedzialnością cywilną (np. na podstawie art. 299 Kodeksu spółek handlowych czy art. 116 Ordynacji podatkowej) oraz nawet odpowiedzialnością karną.
Co ciekawe, w orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się, że okoliczność posiadania przez spółkę tylko jednego wierzyciela (co wyklucza ogłoszenie upadłości) nie zwalnia członków zarządu z obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Jest to podejście kontrowersyjne, gdyż stoi w sprzeczności z literalnym brzmieniem przepisów Prawa upadłościowego.
5 kluczowych rzeczy, które musisz wiedzieć o zdolności upadłościowej
- Upadłość mogą ogłosić przedsiębiorcy, konsumenci i spółki kapitałowe – zdolność upadłościową posiadają zarówno osoby prowadzące działalność gospodarczą, jak i osoby fizyczne nieprowadzące takiej działalności.
- Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego nie mają zdolności upadłościowej – te podmioty, mimo że mogą prowadzić działalność gospodarczą, są wyłączone spod działania prawa upadłościowego.
- Osoby prowadzące gospodarstwa rolne mogą skorzystać z upadłości konsumenckiej – mimo braku zdolności upadłościowej w tradycyjnym rozumieniu, rolnicy mogą skorzystać z przepisów o upadłości konsumenckiej.
- Byli przedsiębiorcy mają zdolność upadłościową przez rok od zakończenia działalności – po wyrejestrowaniu działalności gospodarczej osoba fizyczna może ogłosić upadłość jeszcze przez rok.
- Brak zdolności upadłościowej nie zawsze oznacza brak możliwości restrukturyzacji – wiele podmiotów bez zdolności upadłościowej może skorzystać z postępowania restrukturyzacyjnego jako alternatywy.
Zdolność upadłościowa a restrukturyzacja – co wybrać?
Jeśli Twój podmiot posiada zdolność upadłościową, ale stoi w obliczu problemów finansowych, warto rozważyć, czy upadłość jest jedynym i najlepszym rozwiązaniem. W wielu przypadkach postępowanie restrukturyzacyjne może okazać się lepszą opcją, pozwalającą na:
- Zachowanie przedsiębiorstwa
- Utrzymanie miejsc pracy
- Kontynuowanie działalności
- Ugodowe rozwiązanie problemów z wierzycielami
Najczęściej zadawane pytania
Czy osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej może ogłosić upadłość?
Tak, od 2009 roku, z istotnymi zmianami wprowadzonymi w latach 2015 i 2020, osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej (konsumenci) mogą ogłosić upadłość. Jest to tzw. upadłość konsumencka, która umożliwia oddłużenie osób fizycznych, które znalazły się w trudnej sytuacji finansowej.
Czy każda firma może ogłosić upadłość?
Nie, nie każda firma może ogłosić upadłość. Zdolność upadłościową posiadają przedsiębiorcy w rozumieniu Kodeksu cywilnego oraz spółki kapitałowe nawet nieprowadzące działalności gospodarczej, natomiast podmioty wymienione w art. 6 Prawa upadłościowego (m.in. Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, uczelnie) są jej pozbawione.
Czy spółka z o.o. nieprowadząca działalności gospodarczej posiada zdolność upadłościową?
Tak, zgodnie z art. 5 ust. 2 pkt 1 Prawa upadłościowego, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, proste spółki akcyjne i spółki akcyjne nieprowadzące działalności gospodarczej posiadają zdolność upadłościową.
Czy jednoosobowa działalność gospodarcza może upaść?
Tak, osoba fizyczna prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą posiada pełną zdolność upadłościową. W przypadku ogłoszenia upadłości takiej osoby, postępowanie obejmuje cały jej majątek, zarówno związany z działalnością gospodarczą, jak i majątek osobisty.
Czy rolnik może ogłosić upadłość?
Osoby fizyczne prowadzące wyłącznie gospodarstwo rolne nie posiadają zdolności upadłościowej w tradycyjnym rozumieniu. Mogą jednak skorzystać z przepisów o upadłości konsumenckiej. Jeżeli rolnik prowadzi, oprócz gospodarstwa rolnego, inną działalność gospodarczą, to wówczas posiada pełną zdolność upadłościową.
Czy spółka cywilna może ogłosić upadłość?
Spółka cywilna nie posiada zdolności upadłościowej jako taka, ponieważ nie jest podmiotem prawa, a jedynie umową między wspólnikami. Upadłość mogą ogłosić poszczególni wspólnicy spółki cywilnej jako osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.
Czy dłużnik mający tylko jednego wierzyciela może ogłosić upadłość?
Co do zasady, w świetle art. 1 ust. 1 Prawa upadłościowego, postępowanie upadłościowe reguluje zasady wspólnego dochodzenia roszczeń wierzycieli, co oznacza, że dłużnik mający tylko jednego wierzyciela nie może ogłosić upadłości. Wyjątek stanowi upadłość konsumencka, która może być ogłoszona również w przypadku jednego wierzyciela.
Nie wiesz, czy Twoja firma może ogłosić upadłość? Sprawdź to już teraz!
Masz wątpliwości dotyczące zdolności upadłościowej Twojego przedsiębiorstwa? A może zastanawiasz się, czy lepszym rozwiązaniem byłaby restrukturyzacja? Nie zwlekaj i skontaktuj się z nami już dziś! Nasi eksperci z zakresu prawa upadłościowego pomogą Ci ocenić sytuację i zaplanować dalsze działania.
